Σοβαρή ασθένεια μέσα στην οικογένεια: Πώς να μιλήσουμε στα παιδιά

Θα πρέπει να μιλήσουμε σε ένα παιδί για την ασθένεια;

Όταν μαθαίνει ένας γονιός ότι ο ίδιος ή κάποιος άνθρωπος στο άμεσο οικογενειακό περιβάλλον πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια, μπορεί να βιώσει πολλά συναισθήματα όπως έκπληξη, άγχος, έντονη ανησυχία ή φόβο. Στην αρχή μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολο να έρθει αντιμέτωπος με αυτά τα συναισθήματα. Είναι πιθανό να ανησυχεί περισσότερο για τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών, καθώς και για το αν είναι απαραίτητο να τους μιλήσει αλλά και με ποιόν τρόπο θα γίνει αυτό.

Η πρώτη αντίδραση στην είδηση μιας σοβαρής ασθένειας, συνήθως είναι να το αποκρύψουμε από τα παιδιά. Το φυσικό ένστικτο των ενηλίκων είναι να προστατέψουν τα παιδιά ιδιαίτερα αν έχει συμβεί κάτι λυπηρό, αβέβαιο ή ασυνήθιστο γεγονός. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να εμπλέξουμε τα παιδιά σε αυτό που συμβαίνει με ένα κατάλληλο τρόπο, ώστε να μην αισθάνονται ότι τα αποκλείουμε, και να μην ενισχύσουμε τις φανταστικές ερμηνείες των παιδιών που μπορεί να είναι πολύ χειρότερες από αυτό που πραγματικά συμβαίνει.

Μπορεί να είναι δύσκολο για ένα γονιό να αποδεχτεί ότι πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια, και ακόμα πιο δύσκολο να μιλήσει στα παιδιά του. Οι περισσότεροι γονείς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να χειριστούν αυτή την κατάσταση. Η απόφαση να μοιραστούν κάποιες πληροφορίες, είναι ένα μεγάλο βήμα. Παρόλο που οι γονείς είναι εκείνοι που γνωρίζουν το παιδί τους καλύτερα, μπορεί να εκπλαγούν από το πόσο καλά τα παιδιά αντιμετωπίζουν την αλήθεια η οποία μπορεί να είναι λυπηρή ή τρομακτική για έναν ενήλικα. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε ένα παιδί από το να αισθανθεί λύπη, ωστόσο εάν μοιραστούμε κάποια συναισθήματα και πληροφορίες για το τι συμβαίνει μπορούμε να τα βοηθήσουμε σημαντικά.

Η αβεβαιότητα για αυτό που συμβαίνει μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολη για ένα παιδί. Ένα παιδί που ενθαρρύνεται να μιλήσει ανοιχτά, μπορεί να αντιμετωπίσει καλύτερα την κατάσταση και του δίνεται η ευκαιρία να μάθει να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει τα δύσκολα συναισθήματα.




Πότε θα πρέπει να μιλήσουμε στο παιδί;

Η επιλογή του κατάλληλου χρόνου για να μιλήσουμε στα παιδιά δεν είναι πάντα εύκολη. Συχνά δεν υπάρχει η σωστή στιγμή. Μπορεί ένας γονιός να χρειάζεται χρόνο να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα ώστε να είναι σε θέση να εξηγήσει στο παιδί.
Συνήθως είναι πιο λειτουργικό και διαχειρίσιμο εάν τα παιδιά μαθαίνουν λίγα πράγματα κάθε φορά (Για παράδειγμα: «Ο μπαμπάς είναι στο νοσοκομείο για να κάνει κάποιες εξετάσεις. Δεν ξέρουμε ακριβώς τι δεν πάει πολύ καλά, αλλά όταν μάθουμε θα σου πούμε»).

Μια καλή στιγμή να μιλήσουμε στο παιδί είναι προτού συμβούν εμφανείς αλλαγές λόγω της ασθένειας. Για παράδειγμα, σε περίπτωση νεοπλασματικής νόσου (καρκίνου), μια καλή στιγμή να μιλήσει ο γονιός στο παιδί είναι πριν πέσουν τα μαλλιά λόγω της θεραπείας, ώστε αυτό να μην σοκάρει το παιδί. Το παιδί μπορεί να δεχτεί την αλλαγή εάν έχει προετοιμαστεί από πρίν για αυτήν. Καλό είναι να μιλήσουμε στο παιδί νωρίς κατά τη διάρκεια της ημέρας ώστε να έχουμε χρόνο να το συζητήσουμε ξανά πρίν από την ώρα του ύπνου.

Μπορεί να αισθανθούμε άβολα ανοίγοντας μια τέτοια συζήτηση με το παιδί. Ο γονιός μπορεί να αναλογιστεί τι τον βοήθησε και τι λειτούργησε στο παρελθόν, όταν ανακοίνωσε στο παιδί κάποια σημαντικά νέα. Μερικές φορές η επικοινωνία είναι πιο εύκολη όταν κάνουμε κάτι συνηθισμένο όπως έναν περίπατο, ή παίζουμε μαζί με το παιδί. Είναι καλύτερο να οργανώσουμε το χρόνο που θα μιλήσουμε στο παιδί με τέτοιο τρόπο ώστε να μη μας διακόψουν ή να πρέπει να φύγουμε χωρίς να έχουμε απαντήσει σε τυχόν ερωτήσεις του παιδιού. Το να μιλήσουμε στο παιδί στο δωμάτιό του μπορεί να μην είναι τόσο καλή ιδέα, καθώς το δωμάτιο μπορεί να θεωρείται από το παιδί ως το πιο βολικό και ασφαλές μέρος όπου εκείνο μπορεί να νιώσει καλά και να επεξεργαστεί αργότερα μόνο του αυτά που έχουμε συζητήσει μαζί του.




Πώς να μιλήσουμε στα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους

Παιδιά κάτω από 3 ετών:
Η παρουσία του γονιού είναι πολύ σημαντική σε αυτή την ηλικία. Το παιδί μπορεί να νιώσει εγκατάλειψη όταν ο γονιός είναι στο νοσοκομείο, γι’ αυτό καλό είναι να του δίνει πολλή αγάπη, αγκαλιές και φροντίδα αυτή την περίοδο. Σε αυτή την ηλικία ο γονιός μπορεί να χρησιμοποιεί απλές λέξεις και να τις επαναλαμβάνει συχνά στο παιδί: «Η μαμά είναι άρρωστη» / «ο μπαμπάς πρέπει να πάει στο νοσοκομείο». Σε αυτή την ηλικία είναι σημαντικό να διατηρείται η καθημερινή ρουτίνα όσο το δυνατόν περισσότερο ιδιαίτερα όσον αφορά τον ύπνο και τη διατροφή. Ένα παιδί θα νιώσει ασφάλεια όταν υπάρχει μικρή ή καθόλου αλλαγή στους καθημερινούς ρυθμούς ζωής.

Παιδιά ηλικίας 3-5 ετών:
Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία αισθάνονται επίσης ανασφάλεια και άγχος όταν φεύγει ο γονιός και συνήθως δεν μπορούν να καταλάβουν το λόγο που η μαμά ή ο μπαμπάς πρέπει να μείνει στο νοσοκομείο. Εάν ο γονιός χρειαστεί να νοσηλευθεί, θα ήταν βοηθητικό να μιλήσει στο τηλέφωνο με το παιδί και να το διαβεβαιώσει ότι είναι δύσκολο και στον ίδιο που βρίσκεται μακριά του. Το παιδί σε αυτή την ηλικία, επειδή είναι δύσκολο να εκφραστεί με λέξεις, μπορεί να παρουσιάσει αλλαγές στη συμπεριφορά όπως να βρέχει το κρεβάτι του, να πιπιλάει τον αντίχειρα, να έχει προβλήματα στον ύπνο ή να είναι πολύ ήσυχο και να αποσύρεται. Επίσης, συχνά τα παιδιά σε αυτή την ηλικία πιστεύουν ότι έχουν προκαλέσει την ασθένεια γιατί έκαναν ή σκέφτηκαν κάτι κακό. Ο γονιός πρέπει να τα διαβεβαιώσει ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Εάν και τα παιδιά σε αυτή την ηλικία έχουν το αίσθημα της ενοχής, αυτό δεν κρατάει πολύ. Έχουν ανάγκη να γνωρίζουν ότι οι γονείς θα τους παρέχουν φροντίδα, αγάπη, προστασία και ζεστασιά.

Παιδιά ηλικίας 6-12 ετών:
Tα παιδιά αυτής της ηλικίας σκέφτονται λογικά, καταλαβαίνουν τους κανόνες και τις διαφορές του φύλου/ρόλων. Είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται περισσότερες πληροφορίες από τα μικρότερα παιδιά και να τις συσχετίσουν με τις εμπειρίες που ήδη έχουν. Όπως και στα μικρότερα παιδιά, μπορεί να παρατηρηθούν αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως διατροφικές αλλαγές, αλλαγές στον ύπνο, αλλαγές στάσης προς τις σχολικές υποχρεώσεις και τις φιλίες. Μπορεί ακόμα να αποσύρονται και να είναι ήσυχα καθώς και να παλινδρομούν σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την αναστάτωση ή τη δυσφορία τους. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία μπορεί να φαίνονται θυμωμένα προς το άτομο που νοσεί ή για τις αλλαγές που συμβαίνουν. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να ανησυχούν περισσότερο ή να αγχώνονται καθώς είναι σε θέση να αντιληφθούν περισσότερα για το τι σημαίνει μια σοβαρή ασθένεια. Σημαντικό είναι να τα ενθαρρύνουμε να μιλήσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.

Παιδιά ηλικίας 13-18:
Η εφηβεία είναι μια περίοδος αλλαγών και ενδέχεται να είναι περισσότερο δύσκολη για ορισμένους εφήβους. Μερικοί έφηβοι θα παλινδρομήσουν σε προηγούμενα στάδια και θα συμπεριφέρονται σαν μικρότερα παιδιά, ενώ άλλοι θα αναλάβουν επιπλέον υποχρεώσεις και θα προσαρμοστούν πιο εύκολα στις αλλαγές της οικογενειακής ζωής. Είναι σημαντικό να δείξουμε στον έφηβο πως όταν μιλάει για τα συναισθήματα και τις ανησυχίες του, είναι ένας βοηθητικός τρόπος να αντιμετωπίσει στρεσογόνες καταστάσεις. Σε περίπτωση που ο γονιός αναστατώνεται από ερωτήσεις, το παιδί θα αποθαρρυνθεί από τα να ρωτήσει ή να εκφραστεί. Ο έφηβος μπορεί να αισθάνεται απομονωμένος από τις παρέες του λόγω των αλλαγών μέσα στην οικογένεια. Καλό θα ήταν οι οικογενειακοί ρυθμοί και η καθημερινή ρουτίνα να διατηρηθούν όπως ήταν και πριν την εμφάνιση της ασθένειας. Η ρουτίνα είναι σημαντική και ο έφηβος έχει ανάγκη να νιώθει πώς εφαρμόζονται και ισχύουν οι ίδιοι κανόνες στην οικογένεια.




Τι να προσέξουμε όταν μιλήσουμε σε ένα παιδί

• Δίνουμε σταδιακά πληροφορίες στα παιδιά ώστε να μην τα μπερδέψουμε. Ο γονιός θα πρέπει να αποφύγει τις πολλές λεπτομέρειες που αφορούν την ασθένεια, τη θεραπεία της και τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων.

• Ένας γονιός μπορεί να μοιραστεί πληροφορίες αλλά και δικά του συναισθήματα με το παιδί. Για παράδειγμα μπορεί να πει στο παιδί: «H μαμά είναι λίγο στεναχωρημένη γιατί ο μπαμπάς είναι άρρωστος». Είναι αποδεκτό ο γονιός να κλάψει μπροστά στο παιδί και να εξηγήσει ότι κλαίει γιατί νιώθει στεναχώρια. Ωστόσο, εάν τα δικά του συναισθήματα τον κατακλύζουν και είναι έντονα, καλό είναι μπορέσει πρώτα να τα διαχειριστεί προτού μιλήσει στο παιδί.

• Καλό είναι να διαβεβαιώσουμε το παιδί ότι θα συνεχίσουμε να συζητάμε μαζί τους για το τι συμβαίνει κάθε φορά καθώς τα πράγματα μπορεί να αλλάζουν κάποιες φορές. Θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και να μη δίνουμε υποσχέσεις που δεν ξέρουμε αν μπορούμε να τηρήσουμε, ώστε το παιδί να είναι σε θέση να μας εμπιστευτεί. Πάνω απ’ όλα ένας γονιός θα πρέπει να είναι πρόθυμος να απαντήσει στις ερωτήσεις του παιδιού με απλό και ειλικρινή τρόπο, χωρίς όμως να αναγκάσει το παιδί να μιλήσει για την ασθένεια.

• Ο γονιός θα πρέπει να διαβεβαιώσει το παιδί ότι θα συνεχίσει να το αγαπάει και να το φροντίζει, και να παραμείνει αισιόδοξος με το παιδί. Η ελπίδα και η αισιοδοξία είναι πολύ σημαντικά για να βοηθήσουν το γονιό και το παιδί να αντιμετωπίσουν την κατάσταση.




Ποιες συναισθηματικές αντιδράσεις αναμένονται από το παιδί;

Συχνά τα παιδιά μιμούνται τους γονείς τους και μαθαίνουν το πώς να εκφράζουν τα συναισθήματά τους από τους ενήλικες που του περιβάλλουν. Εάν ένας γονιός δείχνει σπάνια τα συναισθήματά του, το παιδί μπορεί να δυσκολευτεί επίσης να το κάνει. Τα παιδιά σε αυτή την περίπτωση μπορεί να τρομάξουν από τα ίδια τους τα συναισθήματα και μπορεί να θέλουν χρόνο για να το συζητήσουν και να καταλάβουν ότι αυτά τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά σε ανάλογες περιστάσεις. Τα συναισθήματα που ένας γονιός περιμένει να εκφράσει το παιδί του όταν του ανακοινώνει πως κάποιο πολύ κοντινό του άτομο (ή ο ίδιος) πάσχει από κάποια ασθένεια, συνήθως είναι ο φόβος (ο οποίος θα μειωθεί σημαντικά με την παροχή κατάλληλων και σαφών πληροφοριών ανάλογα με την ηλικία του παιδιού), ο θυμός και η ευερεθιστότητα για τις αλλαγές μέσα στην οικογένεια, οι ενοχές (συνήθως γιατί τα ίδια είναι υγιή και συνεχίζουν κανονικά τη ζωή τους σε σχέση με τον ασθενή), η λύπη και στεναχώρια, αλλά και η ζήλια (κυρίως για άλλα παιδιά που δεν αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα).




Πώς να αναγνωρίσουμε αν το παιδί/ έφηβος έχει επηρεαστεί από την ασθένεια του οικογενειακού μέλους

Συνήθως ένα παιδί ή έφηβος που έχει επηρεαστεί μπορεί να παρουσιάσει:
- Αλλαγές στον ύπνο, τη διατροφή, την προσωπική φροντίδα και υγιεινή
- Δυσκολίες στο σχολείο, αλλαγές στην επίδοση (είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω)
- Απώλεια ενδιαφέροντος
- Μη ελεγχόμενα ξεσπάσματα κλάματος
- Παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια (π.χ. πιπίλισμα δακτύλου)
- Το παιδί είναι ήσυχο και αποσύρεται
- Χρήση αλκοόλ ή ουσιών
- Πρόωρες σεξουαλικές σχέσεις
- Εμπλοκή σε επικίνδυνες δραστηριότητες




Είναι σημαντικό να θυμάστε:

- Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας: Ο γονιός είναι εκείνος που ξέρει καλύτερα το παιδί του, και μπορεί να καταλάβει τι είναι καλύτερο ειπωθεί. Προσπαθήστε να δώσετε στο παιδί πληροφορίες χρησιμοποιώντας δικά σας
  λόγια.

- Τα συναισθήματα του παιδιού: Ρωτήστε το παιδί σας πώς νιώθει. Οι αντιδράσεις του κάθε παιδιού μπορεί να διαφέρουν.

- Να είστε καλοί ακροατές: Μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει καλύτερα την κατάσταση ακούγοντας προσεκτικά αυτά που λέει.

- Να είστε ειλικρινείς με τα παιδιά όσο το δυνατόν νωρίτερα.

- Να δίνετε ακριβείς πληροφορίες

- Να κάνετε ερωτήσεις ώστε να σιγουρευτείτε ότι το παιδί έχει καταλάβει αυτά που του λέτε. Καλό είναι να δοθούν σταδιακά οι πληροφορίες και με απλό, κατανοητό τρόπο.

- Χρόνος μαζί με τον ασθενή: Όταν είναι εφικτό, ενθαρρύνετε το παιδί να περάσει λίγο χρόνο με τον ασθενή. Αν και αυτό μπορεί να φαντάζει δύσκολο, μακροπρόθεσμα μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο.

- Δεν είναι δικό τους λάθος: Πείτε στο παιδί ότι δεν είναι δικό τους λάθος αυτό που έχει συμβεί και διαβεβαιώστε τα ότι πάντα θα τα φροντίζετε.

- Διασκεδάστε: Προσπαθήστε να μην αφήσετε την ασθένεια να υπερισχύσει της οικογενειακής χαράς και της διασκέδασης. Τα παιδιά καλό είναι να γνωρίζουν ότι είναι αποδεκτό να χαίρονται, να γελούν ή να κάνουν αστεία.


Σε κάθε περίπτωση, εάν αναγνωρίσετε σημαντικές αλλαγές στη συνηθισμένη λειτουργία και συμπεριφορά ενός παιδιού, ή αντιμετωπίσετε προσωπικές δυσκολίες στο να διαχειριστείτε μια παρόμοια κατάσταση, είναι πολύ σημαντικό να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Θυμηθείτε: «Δεν μπορείς να εμποδίσεις τα πουλιά της ανησυχίας να πετάνε πάνω από το κεφάλι σου, αλλά μπορείς να τα εμποδίσεις να φτιάξουν φωλιές στα μαλλιά σου»