ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ

Ζώντας σε μια περίοδο που όλα μοιάζουν να αλλάζουν, βιώνοντας πολλά διαφορετικά συναισθήματα καθημερινά -με κυρίαρχα κάποιες φορές αυτό του φόβου και της αβεβαιότητας- όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια εξωτερική αλλά και εσωτερική πρόκληση προκειμένου να διαχειριστούμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση που σχετίζεται με το υπέρτατο αγαθό της υγείας.

Κάθε άνθρωπος επιλέγει και ακολουθεί ένα διαφορετικό τρόπο να διαχειριστεί την κατάσταση. Μέσα σε αυτούς τους τρόπους, έχει ξεχωρίσει το χιούμορ το οποίο αναδύεται και ενισχύεται κυρίως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάποιες φορές το χιούμορ πάνω σε μια δύσκολη κατάσταση μας φαίνεται πετυχημένο και διασκεδαστικό, και κάποιες απωθητικό και ανάρμοστο.

To χιούμορ είναι στη βασική του έννοια μία ιδιαίτερη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας, που ως στόχο έχει να προκαλέσει το γέλιο. Λεξικολογικά δίνονται πολλαπλές έννοιες της λέξης χιούμορ. Μια από αυτές, εστιάζει στο χιούμορ ως μορφή πνεύματος που παρουσιάζει την πραγματικότητα έτσι ώστε να προβάλλεται η διασκεδαστική και παράδοξη όψη της.

Ο όρος χιούμορ ετυμολογικά φαίνεται να προέρχεται από την αγγλική λέξη humour, η οποία προέρχεται από το λατινικό humor ή umor που σήμαινε εκτός από το υγρό, την υγρασία, το χυμό. Αργότερα άλλαξε το νοηματικό της περιεχόμενο υποδηλώνοντας τη διάθεση.

Ένας ευρέως αποδεκτός ορισμός του χιούμορ φαίνεται να είναι αυτός του Martin (2007) ο οποίος περιγράφει το χιούμορ ως μια πολυδιάστατη έννοια που επιχειρεί να συγκεράσει συμπεριφορικές συνήθειες (πχ κωμικά σχόλια), την ικανότητα (κατανόηση του αστείου), και στρατηγικές αντιμετώπισης (πχ σε στρεσογόνες συνθήκες).

Στην αρχαία Ελλάδα, το χιούμορ αναδεικνύεται μέσα από τις κωμωδίες, τη λαϊκή σάτιρα, τα αποφθέγματα, τα ανέκδοτα, τις παροιμίες και τις χιουμοριστικές αναπαραστάσεις στα έργα τέχνης. Mέσα από το χιούμορ καταλαβαίνει κανείς πόσο κοντά ήταν ανέκαθεν οι έννοιες της χαράς με τη λύπη ή της ζωής με το θάνατο. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα ακόλουθα:

 

Το χιούμορ συνδέεται ως πολιτισμικό φαινόμενο με πλειάδα κοινωνικών και ιστορικών ομάδων αλλά και καταστάσεων. Το χιούμορ εκφράζεται διαφορετικά ανάλογα το πολιτισμικό πλαίσιο, και φυσικά δε λείπει σε δύσκολες περιόδους όπως οι πόλεμοι, οι αρρώστιες, οι τραγωδίες. Το χιούμορ και το γέλιο δημιουργούν μια ευχάριστη συναισθηματική κατάσταση, που με τη σειρά της μπορεί να βοηθήσει κάποιον να διαχειριστεί με αποτελεσματικό τρόπο ανατροπές, να αποστασιοποιηθεί από το πρόβλημα, να δει προοπτικές επίλυσης ή να ενισχύσει την αίσθηση της κυριαρχίας σε μια δύσκολη περίσταση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η φράση που αποδόθηκε στο μεγιστάνα Τζων Τζέικομπ Άστορ ο οποίος πνίγηκε στην τραγωδία του Τιτανικού καθώς απολάμβανε το αγαπημένο του ουίσκυ στο μπαρ του πλοίου: «ζήτησα λίγο πάγο , αλλά αυτό καταντάει γελοίο».

Ο Freud ήταν εκείνος που έδωσε αρχικά στο χιούμορ την ιδιότητα της ψυχικής εκτόνωσης. Στη συνέχεια, η θεωρία της γνωστικής ασυμβατότητας, συνέδεσε το γέλιο με μια κατάσταση απροσδόκητη και μη αναμενόμενη, ή με κάτι διαφορετικό από τις κοινωνικά αποδεκτές πεποιθήσεις. Η θεωρία της ασυμβατότητας, ασχολείται με τους γνωστικούς μηχανισμούς που πυροδοτούν τη δημιουργία χιούμορ, ανιχνεύοντας τις προϋποθέσεις για την εμφάνισή του.

Έρευνες στο χώρο της ψυχολογίας, μας δείχνουν πως η πρόκληση γέλιου που έχει ως βάση το χιούμορ, συνδέεται με αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα σε τμήματα του εγκεφάλου και έχει ως αποτέλεσμα το αίσθημα ευτυχίας αλλά και την καλύτερη αντιμετώπιση του άγχους μέσω των ενδορφίνων που εκκρίνονται.

Το χιούμορ και οι επιπτώσεις του στην ψυχική υγεία, έχει μελετηθεί ερευνητικά κυρίως τα τελευταία 40 χρόνια και πολλές είναι οι μελέτες που δείχνουν πως το χιούμορ αποτελεί μια βασική στρατηγική για να ανταπεξέλθουμε σε στρεσογόνα ή τραυματικά γεγονότα ζωής. Επίσης, το θετικό χιούμορ (δηλαδή το να λέει κάποιος αστείες ιστορίες σε άλλους ή να κάνει χιούμορ για να ενισχύσει τον εαυτό του απέναντι σε δύσκολες καταστάσεις) έχει συνδεθεί με μειωμένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης και ενίσχυση της αισιοδοξίας (Menéndez-Aller et al., 2020. Besser et al 2011). Άλλες έρευνες έχουν δείξει πως το χιούμορ μπορεί να βοηθήσει στην ανάρρωση ενός ατόμου από στρεσογόνες καταστάσεις, ακόμα και να παρατείνει την ανοχή στον οργανικό πόνο ή να ενισχύσει την παραγωγικότητα των εργαζομένων.

Σύμφωνα με τους Cheng&Wang (2015), η έκθεση σε ένα χιουμοριστικό ερέθισμα (πχ αστείο βίντεο) μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να επιμείνουν στην ολοκλήρωση ανιαρών υποχρεώσεων, σε σχέση με ανθρώπους που εκτέθηκαν σε ουδέτερα ή απλά θετικά (αλλά όχι αστεία) ερεθίσματα. Οι ερευνητές εδώ τονίζουν την ενεργοποιητική και κινητοποιητική φύση του χιούμορ, το οποίο δρα σαν μια επιπλέον ώθηση όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με δύσκολες, απαιτητικές ή στρεσογόνες καταστάσεις.

Oι ψυχολόγοι Peter McGrow και Caleb Warren (2010/2012) στη θεωρία τους για την «Αγαθή Παραβίαση», προσδιόρισαν την αρνητικότητα και την κριτική ως επιπλέον βασικά στοιχεία του χιούμορ. Χωρίς την παραβίαση μιας νόρμας ή ενός κανόνα, ένα αστείο δεν είναι τόσο διασκεδαστικό. Ωστόσο, αυτές οι παραβιάσεις είναι αποδεκτές μόνο εάν έχουν εκληφθεί ως αγαθές, και είναι αστείες μέχρι ένα σημείο αλλιώς γίνονται ενοχλητικές και απωθητικές. Οι ίδιο ερευνητές, μελετώντας την έννοια της «αγαθότητας» στην παραβίαση μιας νόρμας, βρήκαν πως σημαντικό ρόλο στο εάν εκληφθεί μια δυσάρεστη κατάσταση ως χιουμοριστική, παίζει ο χρόνος, οι σχέσεις και η φαντασία.

Οι ίδιο ερευνητές, εμπνευσμένοι από το απόφθεγμα του Mark Twain «το χιούμορ είναι τραγωδία συν χρόνος», προσπάθησαν να μελετήσουν πώς το πέρασμα του χρόνου μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη ενός γεγονότος ως επώδυνου ή αστείου. Βρήκαν λοιπόν, πως στη ζωή ενός ατόμου τα γεγονότα τα οποία έγιναν περισσότερα αστεία με την πάροδο του χρόνου, ήταν τα περισσότερο σοβαρά γεγονότα (πχ ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα), ενώ τα γεγονότα που έπαψαν να είναι αστεία με την πάροδο του χρόνου ήταν τα λιγότερο σοβαρά (πχ χτύπημα στο πόδι). Επίσης, οι ερευνητές βρήκαν πως κάποιος εκλαμβάνει μια κατάσταση ως περισσότερο χιουμοριστική εάν πρόκειται για ένα γεγονός που είναι κατασκευασμένο ή φανταστικό, σε σχέση με ένα γεγονός που είναι ρεαλιστικό. Τα ευρήματα αυτά, σύμφωνα με τους ερευνητές δείχνουν πως υπάρχει μια πολύ λεπτή και ευαίσθητη γραμμή και όρια στην αντίληψη του χιούμορ, και θα πρέπει να υπάρχει το σωστό μείγμα ανάμεσα στο πόσο σοβαρό είναι κάτι και πόσο απομακρυσμένοι χρονικά είμαστε από αυτό ώστε να προσεγγίζει περισσότερο την έννοια της «αγαθής παραβίασης».

                                                                     «Κυνισμός: το χιούμορ με κακή διάθεση»

                                                                                                           «Το κωμικό, επειδή έχει την αίσθηση του παράδοξου, μου φαίνεται πως δείχνει
                                                                                                             περισσότερη απελπισία από το τραγικό»

-Álvaro Menéndez-Aller, Álvaro Postigo, Pelayo Montes-Álvarez, Francisco José González-Primo, and Eduardo García-Cueto (2020). Humor as a protective factor against anxiety and depression. International Journal of Clinical and Health Psychology, 20(1): 38–45.
-Besser A., Luyten P., Blatt S.J. (2011). Do humor styles mediate or moderate the relationship between self-criticism and neediness and depressive symptoms? The Journal of Nervous and Mental Disease, 199:757-764.

-Cheng, D., & Wang, L. (2015). Examining the energizing effects of humor: The influence of humor on persistence behavior. Journal of Business and Psychology, 30, 759–772.

-Martin R.A. Academic Press; Burlington, MA: 2007. The psychology of humor: An integrative approach.

-Martin R.A., Puhlik-Doris P., Larsen G., Gray J., Weir K. (2003). Individual differences in uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire. Journal of
 Research in Personality, 37:48–75.

-McGraw, A. P., & Warren, C. (2010). Benign violations: Making immoral behavior funny. Psychological Science, 21, 1141–1149.

-McGraw, A. P., Warren, C., Williams, L. E., & Leonard, B. (2012). Too close for comfort, or too far to care? Finding humor in distant tragedies and close mishaps. Psychological Science, 23, 1215–1223.