Αθηνά Μακρατζάκη

Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών: Τι πρέπει να γνωρίζουμε

Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών: Τι πρέπει να γνωρίζουμε
Περίπου ένα στα πέντε παιδιά πέφτει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής κακοποίησης ή βίας.  Παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση συχνά νιώθουν φόβο ή ντροπή να μιλήσουν γι’ αυτό που συνέβη.

Ποιες μορφές έχει η παιδική κακοποίηση;

Η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων ανήκει στην ευρύτερη ομάδα της παιδικής κακοποίησης. Με τον όρο «παιδική κακοποίηση» αναφερόµαστε στη βία, την κακή µεταχείριση ή την παραµέληση την οποία βιώνει ένα παιδί ή ένας έφηβος ενώ βρίσκονται υπό την «προστασία» ενός ατόµου το οποίο εµπιστεύονται ή από το οποίο εξαρτώνται (πχ γονιός, αδέλφια, συγγενικά πρόσωπα, κηδεμόνας ή άλλος φροντιστής).

Η κακοποίηση είναι µια κατάχρηση εξουσίας και παραβίαση της εµπιστοσύνης του παιδιού. Μπορεί να είναι ένα µεµονωµένο γεγονός ή να συµβαίνει κατ’ επανάληψη.

Αναγνωρίζονται τέσσερις κύριες µορφές κακοποίησης: η σωµατική κακοποίηση, η σεξουαλική κακοποίηση, η συναισθηµατική κακοποίηση, και η παραµέληση/ έκθεση σε κίνδυνο.




Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου: Πώς ορίζεται;

Η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου περιλαµβάνει τη συμμετοχή του παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα την οποία δεν κατανοεί πλήρως και δεν είναι σε θέση να δώσει συγκατάθεση, µε στόχο τη σεξουαλική ικανοποίηση ενός ενηλίκου. Περιλαµβάνει το βιασµό, την ασέλγεια, την παρενόχληση και κάθε µορφή σεξουαλικής εκµετάλλευσης των παιδιών, αλλά και την προαγωγή στην πορνεία και την παραγωγή υλικού παιδικής πορνογραφίας.

Κατά τη σεξουαλική παρενόχληση, συνηθίζεται η χρήση πειθούς, η «δωροδοκία», ο δελεασµός, ή ο εξαναγκασµός ενός παιδιού να συµµετέχει ή να βοηθήσει άλλο άτοµο να συµµετάσχει σε οποιαδήποτε σεξουαλική συµπεριφορά ή σε µίµηση τέτοιας συµπεριφοράς.

Περίπου ένα στα πέντε παιδιά πέφτει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής κακοποίησης ή βίας. Αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε παιδί ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, φυλής, κοινωνικής τάξης και θρησκείας. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο δράστης είναι άτομο που το παιδί γνωρίζει. Τα παιδιά μπορεί να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση τόσο από ενήλικες όσο και από άλλα παιδιά που είναι σε θέση ευθύνης, εμπιστοσύνης ή εξουσίας πάνω στο θύμα.




Πώς νιώθει ένα παιδί που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση;

Είναι πολύ δύσκολο, κυρίως για τα μικρά παιδιά, να καταλάβουν ότι κάποιος που ήδη γνωρίζουν μπορεί να τα βλάψει. Παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση συχνά νιώθουν φόβο ή ντροπή να μιλήσουν γι’ αυτό που συνέβη. Συχνά αντιμετωπίζουν το γεγονός σαν ένα μυστικό που συνοδεύεται από ενοχή, και θέλουν να λειτουργήσουν προστατευτικά προς τους γονείς τους. Ένα παιδί που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση δεν είναι εύκολο να αναζητήσει βοήθεια ακόμα και εάν αντιληφθεί τον κίνδυνο, και μακροχρόνια ενδέχεται να δυσκολεύεται να διαχειριστεί υγιώς τα συναισθήματά του.





Ποια είναι οι ενδείξεις σεξουαλικής κακοποίησης σε ένα παιδί;

Ένα παιδί που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση ενδέχεται να εμφανίσει αιφνίδιες αλλαγές στη συμπεριφορά του.
Μπορούμε ενδεικτικά να έχουμε υπόψιν τα ακόλουθα σημάδια:

Το παιδί εμφανίζει έντονο κι αδικαιολόγητο άγχος
Απόσυρση και δυσκολία κοινωνικοποίησης
Έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις και ξεσπάσματα
Αδικαιολόγητα σωματικά τραύματα/ το παιδί δυσκολεύεται να περπατήσει ή να καθίσει
Φοβάται συγκεκριμένους ανθρώπους ή συγκεκριμένες τοποθεσίες
Ανταποκρίνεται με παράξενο τρόπο όταν προσπαθεί κάποιος να το αγγίξει
Το παιδί επιστρέφει σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια (πχ νυχτερινή ενούρηση, εγκόπριση, χρήση πιπίλας)
Κακή σωματική υγιεινή
Αλλαγές στην όρεξη/ αλλαγές στον ύπνο
Απουσιάζει ή καθυστερεί συστηματικά να πάει σχολείο ή αρνείται να επιστρέψει σπίτι
Υπάρχει έντονη ενασχόληση με την περιοχή των γεννητικών οργάνων
Ζωγραφίζει θέματα με σεξουαλικό περιεχόμενου
Παρατηρείται σεξουαλική συμπεριφορά που δε συνάδει με την ηλικία του παιδιού ή επιδεικνύει σεξουαλική συμπεριφορά προς άλλα παιδιά






Tί μπορείτε να κάνετε για να προστατεύσετε τα παιδιά;

• Εάν το παιδί έχει κάποιον φροντιστή, ρωτήστε το παιδί πώς νιώθει μαζί του («Νιώθεις άνετα με τον/την φροντιστή; Γιατί ή γιατί όχι;»)

Ακούστε τα παιδιά: Παρατηρείστε εάν δε θέλουν να βρίσκονται με συγκεκριμένα άτομα ή σε συγκριμένα μέρη

Παρατηρείστε τις ξαφνικές και χωρίς εμφανή αιτία αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, στη διάθεση, την όρεξη ή τον ύπνο του

Παρέχετε ένα ασφαλές περιβάλλον στα παιδιά ώστε να νιώθουν άνετα να μιλήσουν και να μοιραστούν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους χωρίς να φοβούνται ή να ντρέπονται

Συμμετέχετε και αναλάβετε ενεργό ρόλο στις δραστηριότητες των παιδιών

Γνωρίστε όλους τους ενηλίκους και μεγαλύτερους εφήβους που ενδεχομένως έχουν επαφή και επικοινωνία με το παιδί σας

Συζητήστε από πολύ νωρίς για τα μέρη του σώματος με το πραγματικό τους όνομα. Μιλήστε μαζί με τα παιδιά και απαντήστε στις απορίες που έχουν για τις ανθρώπινες σχέσεις και το σεξ

Μιλήστε στα παιδιά για τα όρια και εξηγήστε ότι κανείς δεν πρέπει να τα παραβιάζει. Τονίστε τους ότι το σώμα τους είναι δικό τους

• Μάθετε στα παιδιά μέσα από παιχνίδια ρόλων κάποιες βασικές δεξιότητες ασφαλείας και ότι έχουν το δικαίωμα να λένε «ΟΧΙ» σε οποιονδήποτε ή οτιδήποτε τους κάνει να νιώθουν φοβισμένα, άβολα ή μπερδεμένα,
  καθώς και πώς να ξεφεύγουν από τέτοιες καταστάσεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα (πχ να κάνουν φασαρία ή να φωνάξουν)

• Διδάξτε στο παιδί σας κάποιους απλούς κανόνες για την επαφή με αγνώστους (πχ να μην επιβιβάζονται ποτέ σε αυτοκίνητο ατόμου το οποίο δε γνωρίζουν, ούτε να δέχονται δώρα ή προσκλήσεις από αγνώστους)

Βοηθήστε τα παιδιά να ξεχωρίσουν το «δώρο» από τη «δωροδοκία»: Δώρο είναι κάτι που μας δίνει κάποιος γιατί μας αγαπάει. Δωροδοκία είναι όταν κάποιος μας δίνει κάτι ή μας αφήνει να κάνουμε κάτι και ζητάει αντάλλαγμα για αυτό

• Διδάξτε στα παιδιά τη διαφορά μεταξύ καλών μυστικών και κακών μυστικών. Οποιοδήποτε μυστικό τους προκαλεί άγχος, αμηχανία, φόβο ή στενοχώρια δεν θεωρείται καλό και επομένως δεν θα πρέπει να το  αποκρύπτουν, αλλά να το πουν σε κάποιον ενήλικα που εμπιστεύονται (πχ γονέα, δάσκαλο, αστυνομικό, γιατρό)

• Διδάξτε στα παιδιά ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές απέναντι στους ενηλίκους, αλλά και απέναντι στα παιδιά της ηλικίας τους

• Βρείτε μαζί με το παιδί ένα πρόσωπο αναφοράς εκτός της οικογένειας, στο οποίο να μπορεί να μιλήσει αν για οποιοδήποτε λόγο εσείς δεν είστε διαθέσιμοι






Ποιες οδηγίες μπορείτε να δώσετε σε ένα παιδί ώστε να είναι σε θέση να προστατεύσει τον εαυτό του;

Συζητήστε με το παιδί σας για το ποια συμπεριφορά επιτρέπεται από τους ενηλίκους και ποια συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή:

Ένας ενήλικος δεν πρέπει ποτέ να ζητάει από ένα παιδί να αγγίξει τα γεννητικά του όργανα
Το σώμα σου είναι δικό σου και κανένας δεν έχει το δικαίωμα να σε αγγίζει με τρόπο που δε θέλεις ή που σε κάνει να νιώθεις άβολα
Κανένας ενήλικος δεν πρέπει να αγγίζει τα γεννητικά σου όργανα εκτός αν είναι γιατρός στο ιατρείο που έχεις πάει με τους γονείς σου
Κανένας ενήλικος δεν πρέπει να σου ζητήσει να κάνεις οτιδήποτε μαζί του ή με άλλα άτομα ενώ είσαι γυμνός/ή
Κανένας ενήλικος δεν πρέπει να σου ζητάει να κρατήσεις κάτι κρυφό ή μυστικό από τους γονείς σου, κυρίως κάτι που αφορά εσένα
Δεν πρέπει ένας ενήλικος να σου κάνει ένα δώρο και μετά να σου ζητάει κάτι άλλο για αντάλλαγμα που σε κάνει να νιώθεις άβολα (πχ «θα σε αφήσω να μείνεις ξύπνιος/α μέχρι αργά και να δεις τηλεόραση, αν βγάλεις τα ρούχα σου και ξαπλώσεις δίπλα μου»)
Δεν υπάρχει κανένα καλό άγγιγμα που να είναι ταυτόχρονα και «μυστικό»




Μάθετε στο παιδί τι να απαντά όταν ένας ενήλικος τους ζητάει πράγματα που δεν επιτρέπονται:

Πές «όχι» εάν ένας ενήλικος σου ζητά να κάνεις κάτι που ξέρεις ή νιώθεις ότι είναι λάθος
Πές «όχι» εάν ένας ενήλικος θέλει να σε αγγίξει κάπου που δε θέλεις εσύ
Πές «όχι» εάν ένας μεγάλος κάνει κάτι στο σώμα σου, που σε κάνει να νιώθεις περίεργα ή σε κάνει να πονάς κάπου στο σώμα
Πές «όχι» εάν ένας ενήλικος σου ζητά να κάνεις κάτι και να μην το πεις στους γονείς σου
Αν σε προβληματίζει ο τρόπος που σε προσεγγίζει ένας ενήλικος, μίλησε σε κάποιον άνθρωπο που εμπιστεύεσαι. Μίλα και μη σταματήσεις να μιλάς μέχρι κάποιος να σε ακούσει




Ο «κανόνας των εσωρούχων»: Ένας πολύτιμος κανόνας για το διαχωρισμό της επιτρεπτής από την ανάρμοστη συμπεριφορά

Ο Κανόνας των εσωρούχων, είναι ένας απλός κανόνας που βοηθά τους γονείς να εξηγήσουν στα παιδιά ποια είναι τα σημεία του σώματος που δεν πρέπει να τα αγγίζουν οι άλλοι αλλά και πώς πρέπει να αντιδράσουν τα παιδιά εάν συμβεί κάτι που θα τα κάνει να νιώσουν άβολα, φόβο, ντροπή και μπέρδεμα.

Ο Κανόνας των Εσωρούχων μας λέει: κανείς δεν μπορεί να σε αγγίξει ή να σε χαϊδέψει στα σημεία του σώματός σου που συνήθως καλύπτονται από τα εσώρουχά σου. Ούτε και εσύ επιτρέπεται να αγγίξεις το σώμα άλλων σε αυτά τα σημεία.


Mέσα από αυτό τον απλό κανόνα, μαθαίνουμε επίσης στα παιδιά ότι το σώμα τους τούς ανήκει, ότι υπάρχουν καλά και κακά μυστικά και ότι υπάρχει καλό αλλά και κακό χάδι ή άγγιγμα. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι επιτρέπεται να αρνηθούν ένα φιλί ή χάδι ακόμη και από άτομα το οποίο αγαπούν, και ότι πρέπει να μάθουν να λένε «όχι» με άμεσο και αποφασιστικό τρόπο σε περίπτωση ανάρμοστης σωματικής επαφής. Επιπλέον είναι σημαντικό τα παιδιά να διδαχθούν τον τρόπο να αποφεύγουν απειλητικές για τα ίδια καταστάσεις και να ενημερώνουν άμεσα τους γονείς τους ή έναν ενήλικο που εμπιστεύονται, ακόμα και εάν χρειαστεί να επιμείνουν.





Tί μπορείτε να κάνετε εάν το παιδί σας αναφέρει μια ανάρμοστη/ κακοποιητική συμπεριφορά

Παραμείνετε ψύχραιμοι εάν τα παιδιά αποκαλύψουν κακοποίηση ή ανάρμοστη συμπεριφορά, και επιλέξτε έναν ασφαλή και ιδιωτικό χώρο για να μιλήσετε με το παιδί

• Διαβεβαιώστε τα ότι μπορούν να σας πουν οτιδήποτε και ότι είστε εκεί για να βοηθήσετε

Δεν θυμώνουμε με το παιδί και δεν το κάνουμε να νιώσει σαν να φταίει ή σαν να έκανε κάτι κακό

• Προσπαθήστε να κάνετε ανοιχτές ερωτήσεις (ερωτήσεις που δεν μπορούν να απαντηθούν με ένα «ναι» ή ένα «όχι») και ακούστε πρώτα προσεκτικά τι λέει το παιδί. Αποφύγετε ερωτήσεις που να έχουν σχέση με το «γιατί» ή «για ποιο λόγο»

• Προσπαθήστε να μην εκφράσετε οποιαδήποτε κρίση για το δράστη και τις πράξεις του

Τονίστε στα παιδιά ότι δεν είναι δικό τους λάθος αυτό που συνέβη

• Τονίστε στο παιδί ότι υπάρχουν και άλλα παιδιά που τους έχει συμβεί κάτι παρόμοιο και ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν

Ευχαριστούμε το παιδί για την εμπιστοσύνη που μας έδειξε και για το ότι μας μίλησε, δείχνοντάς του ότι έκανε το σωστό

Εξηγούμε στο παιδί ότι θα πρέπει να απευθυνθούμε στις αρμόδιες αρχές για να το βοηθήσουν


Εάν υποψιάζεστε ότι ένα παιδί υφίσταται σεξουαλική κακοποίηση /παρενόχληση επικοινωνήστε αμέσως με τις αρμόδιες αρχές ή καλέστε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056. Επίσης, μπορείτε να απευθυνθείτε:
• στην Υποδιεύθυνση Ανηλίκων της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αττικής - Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής (ΓΑΔΑ): Λεωφ. Αλεξάνδρας 173, 3ος όροφος, τηλ. 210 6476370.
• στο Τμήμα Ανηλίκων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης - Μοναστηρίου 326, τηλ. 2310 388456-8.
• στις κατά τόπους Υπηρεσίες Ασφαλείας των Νομών των υπόλοιπων Υπηρεσιών της Ελληνικής Αστυνομίας.

Για αναφορές περιστατικών διαδικτυακής παρενόχλησης - παιδοφιλίας ή παιδικής πορνογραφίας, μπορείτε να επικοινωνείτε με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στα τηλέφωνα 11188 και 210-6476464.




Oι άνθρωποι συνήθως ρωτάνε «πώς μπορεί ένας άνθρωπος να κακοποιήσει ένα παιδί;», ενώ θα έπρεπε να ρωτάνε «πώς μπορούν τόσοι άνθρωποι να μην  κάνουν τίποτα για αυτό;»