Τι είναι το άγχος;
«Το άγχος είναι κάτι κακό!»
«Δε πρέπει να αγχώνομαι»
«Το άγχος είναι περιττό»
«Όποιος αγχώνεται δεν είναι δυνατός!»
Φανταστείτε ότι κάποιος σας έχει ζητήσει να φουσκώσετε ένα μπαλόνι χωρίς όμως να το κλείσετε, και να το κρατήσετε σφιχτά με το χέρι σας από την άκρη για να μη φύγει ο αέρας. Έπειτα σας ζητά να φέρετε το μπαλόνι κοντά στο πρόσωπό σας και να κλείσετε τα μάτια σας όσο κρατάτε το μπαλόνι, ενώ πρώτα σας έχει δείξει ότι κρατά μια καρφίτσα. Ας υποθέσουμε ότι στη συνέχεια αυτό το άτομο, περπατά αργά γύρω από εσάς, και κάποιες φορές το νιώθετε να πλησιάζει κοντά στο πρόσωπό σας. Έπειτα σας ζητά να ανοίξετε τα μάτια. Πώς θα περιγράφατε αυτό που νιώσατε;
«περίμενα να ακούσω ένα δυνατό θόρυβο χωρίς να ξέρω το πότε»
«περίμενα να σκάσει το μπαλόνι στο πρόσωπό μου»
«δεν μου άρεσε η αναμονή»
«δεν ήξερα τι θα συμβεί»
...Αυτές θα ήταν κάποιες συνηθισμένες απαντήσεις.
Και πράγματι κάπως έτσι λειτουργεί και το άγχος μας.
Ας ξεκινήσουμε από μια βασική παραδοχή: Το άγχος, είναι κάτι υγιές και φυσιολογικό!Το άγχος στην πραγματικότητα είναι κάτι πολύ βοηθητικό. Μας βοηθά να είμαστε προετοιμασμένοι και μας βάζει σε διαδικασία να προσπαθούμε να καταλάβουμε, να ελέγξουμε και να προβλέψουμε τι θα συμβεί. Χωρίς αυτό δε θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε πολλές καθημερινές καταστάσεις και δεν θα ήμασταν έτοιμοι να ανταποκριθούμε σε βασικές υποχρεώσεις και εν δυνάμει κινδύνους. Ένα μέτριο επίπεδο άγχους, έχει βρεθεί ότι είναι βοηθητικό ώστε να τα πηγαίνουμε καλύτερα σε μια πληθώρα καταστάσεων.
Τι συμβαίνει στο σώμα μου όταν ξυπνά το άγχος;
Φανταστείτε ότι ενώ περνάτε το δρόμο, σας πλησιάζει ένα πολύ μεγάλο φορτηγό. Η φυσική αντίδρασή σας σε αυτό είναι ο φόβος. Όταν ξυπνάει ο φόβος, το σώμα μας αντιδρά κατευθείαν σε αυτό. Αναπνέουμε πιο γρήγορα και το στόμα μας γίνεται πιο ξηρό. Αρχίζουμε να ιδρώνουμε καθώς η θερμοκρασία μας αυξάνεται. Η καρδιά μας χτυπά πιο γρήγορα για να μεταφέρει περισσότερο αίμα εκεί όπου θα μας είναι πιο χρήσιμο, δηλαδή στους μύες και τον εγκέφαλο. Οι μύες είναι σε ένταση, και έτοιμοι για δράση -για να μας βοηθήσουν να τρέξουμε ή να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας. Όλα αυτά μας συμβαίνουν για να βοηθήσουν στην επιβίωσή μας από έναν πιθανό κίνδυνο. Το σώμα μας, με αυτό τον τρόπο χτυπά έναν εσωτερικό συναγερμό για να μας προστατεύσει και να μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε στον κίνδυνο. Αυτός ο μηχανισμός αντίδρασης είναι πανάρχαιος και οι άνθρωποι τον κουβαλάμε ακόμα και σήμερα, αντιδρώντας πολλές φορές σα να ήμασταν ένας άνθρωπος των σπηλαίων αλλά σε σύγχρονες συνθήκες!
Δυσλειτουργικό άγχος
Τα διάφορα γεγονότα που μας συμβαίνουν στη ζωή δεν είναι από μόνα τους στρεσογόνα. Τα οικονομικά προβλήματα, ή μια απαιτητική δουλειά γίνονται στρεσογόνα όταν σκεφτόμαστε για αυτά σα να ήταν στρεσογόνα. Αυτό που μεσολαβεί ανάμεσα σε ένα γεγονός και το πόση δυσφορία θα μας προκαλέσει, είναι ο μη βοηθητικός τρόπος που θα σκεφτούμε για αυτό το γεγονός. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν είναι όλα τα γεγονότα το ίδιο δύσκολα και πιεστικά για όλους τους ανθρώπους. Σύμφωνα με το μοντέλο στρες-ευαλωτότητας των Zubin&Spring (1977) , η ψυχική υγείας ενός ατόμου αρχίζει να κινδυνεύει όταν αντιμετωπίζει περισσότερο στρες από αυτό που μπορεί να αντιμετωπίσει.
Θέλω καλύτερη «αγχομόνωση!»
Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει το άγχος όπως θα έκανε με έναν κουβά. Το νερό που τρέχει μέσα σε ένα κουβά μοιάζει με όλα τα γεγονότα που μπορεί να μας αγχώσουν. Στον πάτο του κουβά, το νερό έχει τη δυνατότητα να διαφεύγει μέσα από μια μικρή τρύπα. Αυτή η τρύπα μοιάζει με όλους τους υγιείς τρόπους που χρησιμοποιούμε για να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες, όπως η κοινωνικοποίηση, η άσκηση, οι ευχάριστες δραστηριότητες και οι δεξιότητες που μαθαίνει κανείς κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας. Μπορείτε να καταλάβετε, πως όταν υπάρχουν πάρα πολλά στρεσογόνα γεγονότα, το νερό που μπαίνει στον κουβά θα καλύψει το νερό που διαφεύγει από την τρύπα. Η στάθμη του νερού στον κουβά (το επίπεδο άγχους) θα αρχίσει να αυξάνεται σημαντικά και τελικά θα υπερχειλίσει με τρόπο που το άτομο δε θα μπορεί να το αντιμετωπίσει.
Κάθε άνθρωπος έχει έναν διαφορετικό μέγεθος κουβά του άγχους, που εξαρτάται από την προσωπικότητα και τις εμπειρίες του. Είναι αδύνατον κάποιος να έχει έναν άδειο κουβά, με τον ίδιο τρόπο που κάποιος είναι αδύνατον να μην αντιμετωπίζει κάτι στρεσογόνο. Ωστόσο, το να προσπαθούμε να προσέχουμε ώστε ο κουβάς μας να μην ξεπερνά τα 2/3 του περιεχομένου, είναι κάτι εφικτό. Αυτό μπορεί να συμβεί με το να μεριμνούμε ώστε να υπάρχει ικανοποιητική ροή νερού από την τρύπα του κουβά.
Και τι κάνω για να διαχειριστώ το άγχος μου, όταν αυτό υπερχειλίζει;
Το άγχος μπορεί να γίνει επίμονο, έντονο και δυσλειτουργικό όταν δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμα κατάλληλους τρόπους να το διαχειριστούμε.
Στην καθημερινότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν υιοθετήσει διάφορους τρόπους σε επίπεδο συμπεριφοράς, για να ανταπεξέλθουν όταν τα επίπεδα στρες αυξάνονται. Άλλοι από αυτούς τους τρόπους είναι υγιείς (πχ υγιεινός τρόπος ζωής/ καλό υποστηρικτικό δίκτυο) και άλλοι όχι και τόσο (πχ αποφυγές/ απόσπαση προσοχής).
Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, και ειδικά της Γνωσιακής-Συμπεριφοριστικής Ψυχοθεραπείας, θα είστε σε θέση να παρατηρήσετε, να διαφοροποιήσετε, να ανακαλύψετε ή να αλλάξετε τους τρόπους που σκέφτεστε για το άγχος αλλά και τους τρόπους που το αντιμετωπίζετε μέχρι τώρα.
Αφού πρώτα ανακαλύψετε ποιος είναι ο τρόπος που έχετε μάθει να σκέφτεστε και να συμπεριφέρεστε, θα ανακαλύψετε περισσότερο λειτουργικούς τρόπους να διαχειρίζεστε τις στρεσογόνες καταστάσεις και θα αποκτήσετε τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να μπορείτε να βοηθήσετε τον εαυτό σας κάθε φορά που είστε αντιμέτωποι με παρόμοιες καταστάσεις.
«Η ανησυχία δίνει μια μεγάλη σκιά σε ένα μικρό γεγονός»
«Η δράση είναι ο χειρότερος εχθρός της ανησυχίας»
«Το σήμερα είναι το αύριο για το οποίο ανησυχούσαμε χθες
«Η ανησυχία είναι σαν μια κουνιστή καρέκλα. Σου δίνει κάτι να κάνεις, αλλά δε σε πάει πουθενά»
Δεν είναι αλήθεια ότι η ανησυχία δεν κάνει κανένα καλό. Πιστέψτε με, τα πράγματα για τα οποία εγώ ανησυχώ, δε συμβαίνουν»
«Προσπαθώ να μην ανησυχώ για το μέλλον. Έτσι κάθε μέρα παθαίνω μια κρίση άγχους τη φορά»
«Μην ανησυχείς για το εάν ο κόσμος τελειώσει αύριο. Το αύριο έχει ξημερώσει ήδη στην Αυστραλία»
